نگاهی به اولویت‌های صنعتی ارزآور  

طبق گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی تحت عنوان «صنایع دارای توان جهش تولیدی و صادراتی» عملکرد صادرات صنعتی ایران را به تفکیک رشته فعالیت‌های مختلف بررسی کرده است.

براساس این گزارش صنایع با قیمت واحد (قیمت هر کیلوگرم کالای صادراتی به دلار) پایین، سهم بالایی در سبد صادرات صنعتی کشور دارند.

بعنوان مثال صنایع غذایی با قیمت واحد ۰.۹۹ دلار، حدود ۲۳.۷ درصد از ارزش سبد صادراتی صنعتی، محصولات پلیمری با قیمت واحد ۱.۲۵ دلار حدود ۲۳ درصد از ارزش سبد صادراتی و محصولات شیمیایی با قیمت واحد ۰.۴۶ دلار حدود ۱۳ درصد از ارزش سبد صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند.

گفتنی است صنایع با قیمت واحد بالا، سهم پایینی در سبد صادرات صنعتی کشور دارند. بعنوان مثال دارو با قیمت واحد ۵۱.۵ دلار، فقط ۱.۵ درصد از ارزش سبد صادراتی و تجهیزات پزشکی با قیمت واحد ۱۳ دلار تنها ۰.۴ درصد از ارزش سبد صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین می‌توان گفت این صنایع در صورت تمرکز و سیاست‌گذاری مناسب قادر هستند زمینه‌ساز تحرک در سبد صادراتی و همچنین جهش در تولید کشور باشند.

طی مرداد ماه سال گذشته نیز موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در گزارشی تحت عنوان «هوشمندسازی و توسعه فناوری، حلقه مفقوده بخش صنعت کشور» اطلاعاتی از سهم محصولات با فناوری متوسط و بالا در کالاهای تولیدی و سبد صادرات ایران ارائه کرد که نشان می‌داد سهم صادرات صنایع منبع محور ۶۶ درصد، سهم صنایع با فناوری بالا کمتر از یک درصد و سهم صنایع با فناوری متوسط ۲۶ درصد از کل صادرات صنعتی و همچنین صنایع منبع محور سهم غالب، معادل ۳۰ درصدی را از کل صادرات کشور دارند و این در حالی است که سهم صنایع با فناوری بالا از کل صادرات کشور نزدیک به صفر است.

براساس این گزارش یکی از عواملی که منجر به توسعه پایین‌تر صنایع با فناوری بالا در مقایسه با صنایع منبع محور در کشور شده، سهم کمتر از یک درصدی هزینه‌های تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی است. این در حالی است که در عمده کشورهای توسعه یافته نظیر ژاپن، آمریکا، آلمان و چین سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه از GDP در بازه دو تا پنج درصدی است.

موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در ادامه گزارش «صنایع دارای توان جهش تولیدی و صادراتی»، فهرستی از صنایع مولد ارزش و درآمد ارزی را شناسایی و معرفی کرده‌ است که طبق آن سه دسته اولویت صنعتی شامل محصولات متکی بر دانش تحلیلی، صنایع متکی بر دانش نمادین شامل صنایع خلاق و طراحی محور و صنایع متکی بر دانش ترکیبی است.

محصولات متکی بر دانش تحلیلی شامل تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی، تجهیزات پزشکی و دارو است. در گروه صنایع متکی بر دانش نمادین شامل صنایع خلاق و طراحی محور هم می‌توان به رسانه‌های تصویری و محصولات نرم افزاری و مصنوعات طراحی محور مثل زیورآلات و پوشاک اشاره کرد. صنایع متکی بر دانش ترکیبی نیز شامل اجزا و تجهیزات مولد برق و اجزا و تجهیزات مکانیکی مثل ماشین آلات غذایی، ماشین آلات معدنی و ماشین آلات کشاورزی است.